Marvin Gaye-What's going on (1971), steeds beter en beter

Samen met neven Peter en Willem en hun zwager Ad schrijf ik over mijn tien beste CD's aller tijden. Hieronder volgt mijn eerste inzending.

In Nederland wordt Marvin Gaye nog altijd ondergewaardeerd, zoals eigenlijk alle grote zwarte artiesten, van Youssou N’dour tot Bob Marley. Ze worden hoogstens gezien als topvertegenwoordiger van een genre. Dan is Miles Davis niet meer dan een jazzmuzikant/trompettist en is Jimi Hendrix de beste gitarist en niet meer dan dat. Bij Marvin Gaye denken de meeste mensen hoogstens aan de - inderdaad - geile clip van Sexual Healing en misschien aan de documentaire over de eenzame Gaye in Oostende en aan het bericht dat zijn vader hem in 1984 doodschoot. Schrale troost is dat Matthijs van Nieuwkerk het titelnummer van What’s Going on naar een 268^ste plek in de Top Tweeduizend – dat levende bewijs van provinciaalse onderschatting van de zwarte muziek - heeft gepraat.

In bijna alle lijstjes van de beste albums aller tijden staat What’s going on, het meesterwerk van Marvin Gaye uit 1971, ondertussen in de top 10. Gewoon tussen de grote LP’s van de Beatles, de Stones, Pet Sounds van de Beach Boys en Dylan. De OOR-redactie zette hem onlangs in het kader van veertig jaar OOR op vier, de lezers op acht. Met neef Peter lach ik ook graag om lijstjes, maar soms kun je er ook muziek door ontdekken. Toen ik What’s going on steeds terug zag komen op de lijstjes heb ik het een keer aangeschaft. Ik denk in 1999, toen het bij een recensentenverkiezing bij the Guardian/Observer zelfs tot beste album van de twintigste eeuw werd gekozen. Sinds die tijd is het een van de CD’s die ik het vaakst opzet en met elke “draaibeurt” wordt What’s Going on nog steeds beter. Daarmee hoort het voor mij beslist tot mijn top 10 aller tijden; want daarin horen geen platen die je vooral waardeert om herinneringen aan vroeger en die herinneringen ook oproepen, maar albums die muzikaal steeds nieuwe wonderen openbaren, die blijven groeien en verrassen.

Natuurlijk kende ik Marvin Gaye al lang, van hitsingles uit mijn jeugd als het onverwoestbare I heard it trough the Grape Vine. Ik heb ook altijd van Motown gehouden, maar soul als genre was natuurlijk niet onze subcultuur. Soul was voor de soulkikkers met hun wijde pijpen en hun Kreidlers en Zündapps. Toen ik in Utrecht woonde kocht of kreeg ik de elpee Midnight Love (met Sexual Healing en het nog zwoelere Turn on Some Music), een schitterend sensueel werk met een prachtige sound. Daarna was ik Gaye-fan en volgden nog wat titels, maar aan What’s going on was ik nog niet toegekomen. Ik kende ook niemand die het album wel had.

What’s going on brak met het strakke Motown-formaat van de single van nog geen drie minuten met het patroon van coupletten, refreinen en brug. Daardoor raakte Gaye in conflict met Motown-baas en zwager Berry Gordy Jr. What’s going on is namelijk een conceptalbum, met negen songs die schitterend in elkaar overgaan, met het titelnummer als opener en Inner City Blues als afsluiter. Ze vertellen het verhaal van een Vietnam-veteraan, die terugkomt in Amerika, met zijn ghetto’s, drugs, in elkaar geslagen anti-oorlogsdemonstraties en milieuproblemen (het subliem gezongen Oh Mercy, mercy me).

What’s going on is daarom een emancipatoir album, waarmee de artiest Marvin Gaye zijn vrijheid veroverde op een commerciële platenmaatschappij en inhoudelijk één van de echte protestalbums van the sixties en seventies. Een album dat als conceptalbum ook nu nog staat als een huis, terwijl de in die tijd populaire conceptalbums achteraf vaak niet het beste werk van een artiest blijken te zijn. Zo vind ik Sergeant Pepper als album veel minder dan Revolver of The White Album, is Zappa’s We’ re only in it for the Money binnen zijn oeuvre overschat en heb ik Thick as a Brick en A Passion Play van Jethro Tull al zeker 25 jaar niet meer gedraaid – wat genoeg zegt.

Ook muzikaal is What’s going on baanbrekend, hoewel boordenvol soul is het veel meer dan dat door klassieke strijkarrangementen en jazzy blaaspartijen. We horen een rijk georkestreerd geluid op een voortdurende subtiele swing en daarbovenop het echte wonder van deze plaat, de meervoudige zangpartijen van Marvin Gaye. Op What’s Going on introduceert hij zijn handelsmerk, het zingen van achtergrondpartijen over zijn eigen gouden solozang heen. Met als hoogtepunt de zingende herhalingen van gesproken zinnen in Save the Children. Samen met David Van de Pitte heeft Gaye de plaats gearrangeerd en geproduceerd op een magnifieke manier. Het geluid is vol en open, het klinkt anno 2011 nog alsof het gisteren is opgenomen. Een groot verschil met veel andere albums uit de jaren zestig en zeventig, die vaak gedateerd klinken.

Smokey Robinson zei pas in een Rolling Stone-special over de beste artiesten dat What’s going on nooit gedateerd raakt en dat Gaye hem bij het componeren toevertrouwde dat hij de muziek rechtstreeks van God kreeg.. Elke keer wanneer ik What’s going on opzet ben ik weer verkocht, vanaf het intro is het raak: het ritme, het gesproken What’s happening brother, de scheurende sax van Eli Fountain en het invallen van Marvin met het prachtige eerste couplet:

Mother, mother

There's too many of you crying

Brother, brother, brother

There's far too many of you dying

You know we've got to find a way

To bring some lovin' here today