Een bijzondere reis naar Mamelodi. Een halve eeuw politieke herinneringen, aflvering 23

In februari 2023 schreef ik in aflevering 22 van mijn halve eeuw politieke herinneringen over mijn Delftse `GroenLinks-vriendin Corina Heuvelman en haar dertigjarige inzet voor de township Mamelodi bij Pretoria in Zuid-Afrika. Op dat moment was duidelijk dat Corina vanwege keelkanker niet lang meer te leven had en dat was voor mij de aanleiding om de aflevering te schrijven. Ze was er erg blij mee. 

Op 8 augustus van vorig jaar overleed Corina op 74-jarige leeftijd in haar huis aan de Koornmarkt, waar ze tot het einde wilde blijven. Ik was op dat moment op vakantie in Frankrijk. In de week voor mijn vertrek had ik haar voor het laatst gezien en met haar nog de muziek besproken die ze bij haar afscheid wilde horen: onder meer Nkosi Sikelele Africa en ook op mijn suggestie het prachtige Melody from Mamelodi van Vuhsi Mahlasela, de populairste muzikant van de township (“de nachtegaal van Mamelodi”). 

 Dat afscheid was op 16 augustus in Theater de Veste. Oud-wethouder Rik Grashoff memoreerde de rol van Corina in de totstandkoming van het theater in de periode dat zij wethouder was (1990-1994) en sprak ook over haar stoïcijnse, positieve en niet-klagende rol in de fractie nadat ze als wethouder aan de kant was gezet. Ik vertelde over haar betrokkenheid bij Zuid-Afrika en las een afscheidsgroet voor van Pasty Malefo, vooraanstaande ANC’er uit Mamelodi, en een emotioneel gedicht van vriendin Busi Mgiba, die Corina echt zag als een toeverlaat, moeder en inspirator. In Zuid-Afrika volgden een aantal van de mensen waarmee Corina veel contact had in de loop der jaren de bijeenkomst via een live-stream. 

Corina wilde dat een deel van haar as verstrooid zou worden in Mamelodi. In het bestuur van onze stichting Delft-Mamelodi werd besloten dat ik samen met mede-bestuurslid Meluhli Sibanda, een Zuid-Afrikaan die al twintig jaar in Nederland woont, die wens zou gaan vervullen. Op 6 januari ging ik op Schiphol door de security met een urn met Corina’s as in mijn handbagage. Voor mij heel bijzonder, maar op Schiphol dagelijkse routine. De overlijdensacte en de verklaring van het crematorium hoefde ik niet te laten zien. Aangekomen in Johannesburg kon ik ook zo doorlopen. 

 We landden ’s avonds laat in Johannesburg en Meluhli reed ons van het vliegveld naar ons guesthouse in de chique wijk Groenkloof in Pretoria (tegenwoordig Tshwane). We kwamen erachter dat deze wijk inmiddels slechts op een enkel punt via een bewaakte post bereikbaar is, een voorbeeld van de groei van het aantal fenced communities in het door criminaliteit geteisterde land. 

Met Meluhli in het guesthouse in Groenkloof

De volgende dag vertrokken we naar het community center in Mamelodi-West, waar een afscheidsbijeenkomst voor Corina plaatsvond. Daar ontmoetten we de bestuurders van de evenknie van onze Stichting in Mamelodi: Busi, Magdalene (Maggie), Elisabeth (Baba), Sandy en Frank. Voorzitter Sandy Lebese was leider van de scholierenopstand in Mamelodi ten tijde van de Soweto-opstand van 1976 en kreeg toen als 18-jarige een straf van zeven jaar op Robbeneiland, waar hij schaakte met Mandela. In de zaal waren zo’n 25 mensen bekenden van, waaronder ook jazzmuzikant Jesse Mogale en mensen die ik eerder tijdens bezoeken had leren kennen. Grote afwezige naast inmiddels overledenen als Daniel Mampuru (Cheetah) en Jimmy Mnisi: de inmiddels oude Pasty Malefo, met hem kregen de anderen geen contact. We hoorden gebeden van vrouwen van de ANC Womans League in kleurige klederdracht, dans van de groep jongeren die van Busi een theater- en dansopleiding krijgen, een geweldig muzikaal duo uit Mamelodi en toespraken van Sandy, Busi en Maggie. Ik vertelde met de urn in mijn hand over de laatste wens van Corina en vertelde dat haar overlijden onvermijdelijk was en dat zij vredig was heengegaan.

Vanaf links: Frank, Busi, Baba, Maggie en Frank

Sandy spreekt met Busi naast hem

De dansgroep van Busi

Het muzikale duo

Spreken met de urn in mijn hand

Daarna vertrokken we met een kleiner gezelschap naar de heritage-site Mamelodi Rondavels, een complex van ronde gebouwen met rieten daken waarin Desmond Tutu als jonge student nog gewoond heeft. Gebouwd door het apartheidsregime toen de wijk na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht, maar de zwarte bevolking niks in deze zogenaamd authentieke Afrikaanse woningen. Helaas moest ik constateren dat het complex inmiddels in staat van vergaande verwaarlozing verkeert door vandalisme en brandstichting. Ter plekke verstrooiden Sandy en ik samen Corina’s as bij de rondavels en werden er gebeden opgezegd en gezongen. We hadden Corina’s laatste wens vervuld. Na terugkeer in het buurthuis was er een uitgebreide, door Busi bereide lunch. Want eten hoort erbij in Zuid-Afrika op dit soort momenten, net als de gebeden en gezangen. 

De overblijfselen van een rondavel

Met Meluhli en Sandy bij de rondavels

Het verstrooien van de as

De dag daarop bespraken we op de Mamelodi-campus van de University of Pretoria samen met de bestuurders van de Mamelodi-stichting de kansen om het rondavelcomplex te renoveren en te ontwikkelen als een centrum voor toerisme, horeca, opleiding en buurtactiviteiten. Een al lang bestaande en door Corina gekoesterde wens. De bijeenkomst op deze locatie was mogelijk gemaakt door docente Martina Jordaan en werd geweldig gemodereerd door ons oude contact David de Waal, een bondgenoot uit duizenden, die precies weet hoe je verschillende mensen in Zuid-Afrika wel en niet moet aanspreken. Op de grote universitaire campus en dit deel van Mamelodi bleek al maandenlang geen water te zijn, naar we hoorden omdat bewoners van townships het aftappen. We werden het eens over de verdere plannen met de rondavels, met een nadruk op de opleidingsmogelijkheden voor de jongeren in Mamelodi. Eerste stap is om formeel de grond van de gemeente in beheer te krijgen. 

David de Waal aan het woord

Op dinsdag gingen Meluhli en ik samen met Busi en Maggie naar het Lesedi Cultural Village, een grote attractie in de regio, met gelikte muziek- en dansvoorstellingen, nagebouwde dorpen van verschillende Zuid-Afrikaanse culturen, souvenirshops, gastenverblijven en een restaurant. Lesedi liet zien welke mogelijkheden er in de Mamelodi-rondavels in beginsel allemaal zijn en wat daar qua opzet, budget en organisatie allemaal bij komt kijken. Terug in Mamelodi zetten we Busi en Maggie af bij hun huizen. Busi bij haar huis in Mamelodi-West, een zoete inval voor de jongeren waar ze mee werkt en bij Maggie in Mamelodi-Oost, waar Corina tijdens haar eerste bezoek logeerde. In hun huizen namen we afscheid van deze twee geweldige, krachtige vrouwen. 

Op woensdag bezocht ik met Meluhli de prachtige grote, indrukwekkende botanische tuin in Pretoria en daarna reed hij me naar de woning van Emelia, de weduwe van mijn vermoorde vriend Mark (zie herinnering 8) slachtoffer van een politieke afrekening omdat hij corruptie op het spoor was. Emelia woont tegenwoordig in een zwaar bewaakte compound in Irene, omdat ze zich daar veilig voelt. Het was een emotioneel weerzien, de eerste keer dat we elkaar zagen na de begrafenis van Mark in januari 2015. Ook zoon Scott was van de partij, dochter Lauren was helaas in Kaapstad. Emelia slaat zich er met hulp van haar kinderen doorheen, de hoop dat de moordenaars van Mark nog een keer gestraft zullen worden is er eigenlijk niet meer. 

Bij Emelia

Ik logeerde twee nachten bij Emelia. Ze liet me de grote compound zien, inclusief golfbaan, winkels, een restaurant en sportvoorzieningen. Op de compound veel grote nieuwe huizen, maar de buurt van Emelia bestaat uit oudere woningen die opgenomen zijn in de compound. Op donderdag bezocht ik Johannesburg. Eerst het in de regen mistroostige gevangenis- en rechtbankcomplex Constitution Hill, daarna het enorme luxe winkelcentrum in Sandton. Een groter contrast is moeilijk voorstelbaar: aan de ene kant de geschiedenis van de Apartheid in de barakken met cellen, aan de andere kant winkels en restaurants die ook in Europa zouden kunnen staan. ’s Avonds ging ik met Emelia en Scott eten in Whisk, een gezellige en geanimeerde bar-restaurant buiten Irene. Op dit soort plekken in Zuid-Afrika zie je een heel gemengd publiek van zwarten, kleurlingen en witten en voelt iedereen zich welkom. 

Speelgoed van papier maché, gemaakt door gevangenen

Vrijdag overdag bezocht ik met Scott nog Freedom Park in Pretoria, een groot museumperk dat na het einde van de Apartheid is gebouwd en niet toevallig vlakbij het Voortrekkermonument is aangelegd. Een heel modern en interessant complex, zowel binnen als buiten, maar meteen naast de ingang was een wijk waar golfplaten hutten in de tuinen van de huizen waren gebouwd. Daarna gingen we nog naar restaurant Blue Crane in vogelreservaat Austin Roberts, een schitterende oase in de stad. 

Met Scott in Freedom Park

Vrijdagavond brachten Emelia en Scott me naar Oliver Tambo Airport in Johannesburg en kwam er een einde aan een enerverende en onvergetelijke week.