Dat het gebouw in Gent staat is niet toevallig. Gent kent een opstandige geschiedenis en van ambachtelijke en later industriële nijverheid, compleet met gilden en vroege vakverenigingen. Een deel daarvan is te zien in het plaatselijke Industriemuseum, dat volstaat met oude weefgetouwen en drukmachines. Wie wil weten hoe het leven van de arbeiders rond de vorige eeuwwisseling was leze het eerste deel van Oorlog en Terpentijn van Stefan Hertmans, waarin het inferno van de ijzergieterij waarin zijn opa werkte tot leven wordt gewekt. Gent was in de tweede helft van de 19de eeuw 'de meest proletarische stad en de bakermat van de moderne arbeidersbeweging'in Vlaanderen.
In 1893 kocht de coöperatie Vooruit twee panden, die werden verbouwd tot een warenhuis van de coöperatie. Na een brand in 1987 werde de panden heropgebouwd. De socialistische coöperatievoorman Eduard Anseele beanderde de jonge architect Ferdinand Dierkens om een nieuw gebouw te ontwerpen, met de Parijse Grands Magasins als inspiratie. Indrukwekkend is het grote art-nouveauraam op het rechtergedeelte Voor het opsmukken van de gevels met socialistische allegorische taferelen werd beroep gedaan op Jules de Bleye. Het gebouw ging functioneren als vergader- en ontmoetingsplaats van de socialistische beweging, letterlijk als Ons Huis. Op geld was niet gekeken, voor ''t arbeidende volk' was alleen 'het beste, het schoonste' goed genoeg, aldus de krant Vooruit van de Belgische Werkliedenpartij. De 'fiere bouworde, pracht en grootschheid' van de 'twee centrale gebouwen' zou 'steeds wijzen op de immer hooger stijgende eisch van het proletariaat naar een beter, edeler bestaan; naar kunstgenot en levensweelde!'. Ons Huis huisvest tegenwoordig vakbeweging ABVV en Bond Moyson het ziekenfonds Solidaris. In 1913 opende nog een ander socialistisch monument in Gent, ook ontworpen door Dierkens, het Feestlokaal van Vooruit, inmiddels bekend als Kunstencentrum VIERNULVIER.
 |
| Uitzicht op Vrijdagmarkt vanuit Ons Huis (deze en andere foto's van Audry van Vulpen) |
In het weekend van 7 en 8 september 2024 was Ons Huis gebouw geopend voor bezoekers in het kader van Open Monumentendag en volgde ik een
rondleiding. Het gebouw is diverse keren verbouwd. Sommige onderdelen zijn dertien-in-een-dozijnkantoorruimtes, maar andere ruimtes zijn nog in originele staat en in volle glorie. De vergaderzaal heeft een prachtige tafel, roze art-decofauteuils en houten lambrizeringen. In de grote caféruimte, met een mooi uitzicht over het plein, hangen prachtige affiches van voor de Tweede Wereldoorlog en een indrukwekkend schilderij met industriearbeiders.
 |
| Art deco in Ons Huis |
Staande voor het gebouw overviel me een weemoedig gevoel. Hoe groots was de opkomende arbeidersbeweging van het einde van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw. Een beweging die ontzettend veel heeft bereikt, zoals algemeen kiesrecht, een hoger levenspeil en sociale voorzieningen. Maar ook een beweging die totaal is ingegroeid in het kapitalistische systeem, zonder toekomstvisie en zonder bezieling, een beweging die een groot deel van het oude arbeiderselectoraat kwijt is geraakt.
Dit voorjaar las ik het indrukwekkende boek Onder een andere hemel. Over heimwee en vertelpijn van Joke Hermsen. Zij schrijft: "Ons leven speelt zich af tussen heimwee naar het vertrouwde en een verlangen naar het onbekende. We willen ons geborgen weten en we dromen van een elders". Ze citeert de Duitse joodse denker Ernst Boch en diens Das Prinzip Hoffnung ("de hartstocht van de hoop maakt de mensen breder in plaats van smaller"). Hermsen schrijft: "De belangrijkste functie van de hoop is volgens Bloch dat zij ons in staat stelt te bekritiseren wat er reeds is en met de huidige wereld geen genoegen te nemen." Dezelfde combinatie van weemoed, verlangen en hoop herken ik ook in het indrukwekkende werk van de Italiaanse marxistische historicus Enzo Traverso.
Het oude socialisme en de oude arbeidersbeweging komen niet meer terug, dat oude huis is er niet meer. Ondertussen wordt Europa steeds meer beheerst door radicaal-rechts en xenofobie, vindt er met medeweten van het Westen een genocide plaats in Gaza en weten we niet hoe de oorlog in Oekraïne moet eindigen. Wat overblijft is de hoop, het optimisme van de wil en de wens van al die mensen die een betere wereld willen, een beter thuis, Ons Huis, van oude socialisten tot jonge klimaatactivisten.
