Solidair met Solidarnosc. Een halve eeuw politieke herinneringen, aflevering 9

 

Affiche over de coup van Jaruzelski (eigen verzameling)

Terwijl de afschuwelijke beelden van de Russische inval in Oekraïne keihard binnenkomen gaan mijn gedachten terug naar 13 december 1981. ’s Ochtends horen we dat er in Polen een militaire coup is gepleegd onder leiding van generaal Jaruzelski. Mijn kamer aan het Utrechtse Veemarktplein  verandert die dag in een lokaal aktiecentrum. Met de makkers van de anti-stalinistische Internationale Kommunistenbond bellen we al onze contacten en roepen ze op om ’s avonds te gaan demonstreren in Amsterdam en solidariteit te betonen met de Poolse arbeiders, verenigd in Solidariteit. Die avond demonstreren er duizend verontwaardigde mensen in Amsterdam, met zo’n honderd deelnemers uit Utrecht. Onze IKB is die avond zeer goed vertegenwoordigd, maar er zijn ook eurocommunistische CPN’ers van de partij.

De demonstratie in Amsterdam op zondagavond 13 december 1981

Die zomervakantie was ik met makkers Tjabring van Egten en Rob Gerretsen naar Polen gegaan om met eigen ogen te zien hoe de situatie in Polen was en hoe sterk Solidariteit. We verbleven in de Warschauwse wijk Praha bij Krystyna Kowalewska en haar moeder. Krystyna was een van de pioniers van het feminisme in Polen en we waren via-via met haar in contact gekomen. We gingen meegenomen stencilinkt afleveren bij het kantoor van Solidariteit. Op tv was er veel aandacht voor het congres van Solidariteit. We zagen niet alleen het wanstaltige Suikerpaleis en het fraai gerestaureerde centrum, maar ook de lege supermarkten en de mensen die uit alle hoeken en gaten tevoorschijn komen wanneer er goederen geleverd werden. Bij een café waar bier geleverd werd kwamen mensen aanlopen met glazen flessen waar tien liter bier in werd getapt. In een keurig restaurant met een zeer uitgebreide menukaart bleken er bij het bestellen alleen gebakken champignons te zijn.

Met Krystyna en haar moeder

Artikel over feminisme in Polen met Krystyna in Klassenstrijd, voorjaar 1981

Later bezochten we de bakermat van Solidariteit,  de befaamde Lenin-scheepswerf in de prachtige hanzenstad Gdansk, waar de vakbond in 1980 was opgericht na de legendarische massale staking. We bezochten de vader van Krystyna in Gdynia, een advocaat die ons inwijdde in het snel wegwerken van glaasjes wodka.

Ingang van de legendarische Lenin-werf

Bij de Lenin-werf.

Vervolgens gingen we naar Kraków, waar we kampeerden en waar Tjabring en Rob werden beroofd van een flink deel van hun bagage door bewoners van de flatwijk achter de camping. Rob en Tjabring gingen naar Auschwitz, wat ik op niet kon opbrengen, van de foto’s van Auschwitz die ik kende werd ik al onpasselijk. In Kraków gingen we ook langs bij kennissen van Krysztina, waar we in een volle huiskamer hoorden hoe mensen hun bewondering uitspraken voor de Paus en voor president Reagan. Op de een of andere manier drong dat rechtse geluid niet helemaal tot ons door, we namen dat niet helemaal serieus.

We voelden ons enorm verbonden met de Poolse arbeiders die protesteerden tegen het stalinistische bewind in het land. Bij de staking op de werf hadden ze een grootse overwinning behaald en de bond groeide uit tot veel meer dan een vakbond, een massabeweging met meer dan tien miljoen mensen, die opkwam voor de belangen van de arbeiders en voor democratische rechten. Op het congres van Solidariteit werd toen wij er die zomer waren gekozen voor een programma van arbeiderszelfbestuur. Na onze terugkeer in Nederland werd het in Polen het tegen een decor van economische schaarste spannender en spannender. Solidariteit bracht het regime verder en verder in het nauw, zou het vallen of zou er een reactie komen, al dan niet op initiatief van Moskou?

Na de overwinning. van de staking in 1980 en de erkenning van Solidariteit

Onze fascinatie en betrokkenheid kwam niet uit de lucht vallen. De trotskisten steunden de oppositie in Oost-Europa al sinds de Tweede Wereldoorlog . We steunden in mijn tijd theoreticus Rudolf Bahro (schrijver van Die Alternative) en zanger Wolf Biermann in de DDR. Zo probeerde ik vergeefs de Utrechtse studentenvakbond USF te te bewegen tot steun aan deze dissidente stemmen. Vlak na zijn verbanning uit de DDR zag ik Biermann optreden in de Amsterdamse Sonesta-koepelkerk. Onze internationale leiding onderhield contacten met het KOR van Jacek Kuron in Polen en met Charta 77 in Tsjechslowakije. Binnen Charta was Petr Uhl (eind 2021 overleden) een van de voormannen, hij steunde de Vierde Internationale en schreef een uitstekend boek met een programma voor arbeiderszelfbestuur, dat ik besprak voor ons blad Klassenstrijd. Tijdschriften waarin de oppositie aan het woord kwam en waar documenten van de Oosteuropese oppositie werden gepubliceerd waren Labour Focus on Eastern Europe, Gegenstimmen en L’Alternative, de redacties daarvan bestonden uit anti-stalinistische marxisten. 

Na 13 december 1981 kwam er In Utrecht een comité dat zich richtte op solidariteit met zusterstad Katowice. In Nederland bleef een handjevol mensen onder leiding van Jan Minkiewicz aandacht vragen voor de situatie in Polen, onder meer met een bulletin. In Polen zelf werd Solidariteit ondanks dapper verzet door de repressie langzaam maar zeker verzwakt. Vooral de radicale kernen werden aangepakt,  de meer gematigde stroming onder leiding van Walesa kreeg uiteindelijk de overhand. 

Brochure van het Utrechtse Polen Komitee

Na 1981 verschenen er boeken over de ontwikkelingen in Polen van onze geestverwanten Winfried Wolf en Yves Potel. Er kwam een Poolse miniatuur-uitgave van het blad Inprecor van de Vierde Internationale, dat het land werd ingesmokkeld. Samen met mederedacteur van het blad Links Theo Blom schreef ik in 1987 nog een balans van Solidariteit, waarin we nogmaals wezen op de massabeweging voor arbeiderszelfbestuur en op de morele kracht van de beweging; we spraken over een onbegrepen revolutie, door een beweging die probeerde de autonomie van de maatschappij terug te veroveren op de staat: “De morele kracht van Solidarnosc in de korte legale periode heeft geen precedent in de geschiedenis van de arbeidersbeweging. Ongetwijfeld is dit het meest onbegrepen aspect van de Poolse revolutie. Ironisch genoeg zou de sleutel tot begrip hiervan wel eens kunnen liggen in de combinatie van de waarden van de arbeidersbeweging en die van het Christendom, een combinatie die zeer kenmerkend was voor Solidarnosc (een naam die niet toevallig gekozen is).” Onze analyse werd nog vertaald in het Duits en Frans in bladen voor arbeiderszelfbestuur.

Extra nummer van Klassenstrijd in de week na 13 december

Op 20 december, zes dagen na de staatsgreep, was er een tweede demonstatie in Amsterdam. Het stel dat we in Kraków hadden ontmoet was daar ook, we zagen hen met verwondering en onbegrip kijken naar de grote aanwezigheid van rode vlaggen en linkse groepen bij de demonstatie. Achteraf gezien vertelt dat moment boekdelen. We waren solidair met Solidariteit en terecht. Wij zagen de massabeweging van arbeiders die Solidariteit was en dachten dat het programma van arbeiderszelfbestuur het wezen was, maar we onderschatten ondanks onze erkenning van de morele dimensie de enorm grote rol van het Poolse nationalisme en van de katholieke kerk. Dat katholieke nationalisme was geen oppervlakkig sausje of vals bewustzijn. Solidariteit was een heterogene massale sociale beweging, waarin het katholieke nationalisme definitief de overhand kreeg na uitschakeling van de radicale arbeidersvoorhoede.

Het stuk van Theo en mij in het Duitse blad Selbstverwaltung