Boekverkoper en redacteur, mijn jaren in het boekenvak. Een halve eeuw politieke herinneringen, aflevering 13.

 Van 1982 tot 1993 stond mijn leven in het teken van het boek, of beter gezegd van het linkse boek. In de eerste helft als vrijwilliger bij linkse boekhandel De Rooie Rat in Utrecht, in de tweede helft als redacteur bij uitgeverij Sua in Amsterdam.

De Rooie Rat was een begrip in Utrecht en daarbuiten, de grootste linkse boekhandel in Nederland, eerst in de Raadskelder en later in een mooi groot pand aan de Oude Gracht. Het was een ontmoetingsplaats voor heel links, van PvdA tot aanhangers van het Rood Verzetsfront en dat weerspiegelde zich ook in het assortiment, waar Stalin en Trotsky broederlijk naast elkaar stonden – een unicum. 

De Rooie Rat was een collectief van vrijwilligers en werd gerund door drie beroepskrachten, Theo Gielen, Bartho Hendriksen en Berd Bruins. Het collectief vergaderde zoals het hoorde in die tijd elke week, vraag me niet meer waarover we wel en niet allemaal discussieerden. Ondertussen werd de koers vooral bepaald door de beroepskrachten en in het bijzonder door Theo, die heel erg voor het collectief was maar ondertussen graag aan de touwtjes trok. Een heikel punt was de verkoop van romans, waarbij rekkelijken zoals ik (alles wat geëngageerd was)  stonden tegenover de preciezen (alleen romans met een expliciet politieke inhoud). 

Ik begon als vrijwilliger na mijn afstuderen, stond een keer per week in de winkel en was verantwoordelijk voor de Duitse import. Hoogtepunt waren de reizen naar de Frankfurter Buchmesse, met zijn eindeloze hoeveelheid boeken in de grote hallen, borrels aan het einde van de middag in de Nederlandse hoek, de mannen in pak die s’ochtends om elf uur al aan het bier en de Bratwurst begonnen en het logeren in de alternatieve woongroep van onze kennis Marianne Kröger aan de Mainzer Landstrasse. Mooi was het programma dat we maakten in het kader van het 15-jarig bestaan in 1986, met een brochure over de geschiedenis van het linkse boek in Utrecht, een discussieavond over de Spaanse burgeroorlog en een knallend feest in Rasa, nog zo’n legendarische Utrechtse pleisterplaats. In de brochure interviewde ik Fernanda van Hamersveld, de moeder van links Utrecht en van Hugo, mijn boezemvriend in die tijd, over de in 1916 opgerichte linkse kantoorboekhandel van haar vader Herman Kapteijn, in de oorlog een geheim adres van de illegale CPN.

Receptie 15 jaar Rooie Rat. Met collega-vrijwilliger Marina van Hoek (rechts) en Boy en Christiane van V an Gennep.

Forum 15 jaar Rooie Rat: Met Beatrijs Ritsema, Hans Achterhuis en voorzitter Will Tinnemans

  

Debat over Spaanse Burgeroorlog met radencommunist Cajo Brendel en CPN'er Piet Laros (15 jaar Rooie Rat)

De Rooie Rat bestaat inmiddels niet meer, door het verdwijnen van de aantrekkingskracht van links en de opkomst van internet werd het steeds moeilijker om het hoofd boven water te houden. In 2015 sloot de winkel de deuren, een symbolisch feit dat de nodige aandacht kreeg in de landelijke pers. Daarmee verdween niet alleen een naam, maar ook een imposante collectie (boeken over politieke theorie, landenstudies, vrouwen- en homostudies, alternatieve strips en protestmuziek).

Die sluiting maakte ik zelf al lang niet meer mee, omdat ik in 1987 bij Uitgeverij Sua was gekomen. De zittende redacteur was Joost Lagendijk, oud-studiegenoot en ook oud-medewerker van de Rooie Rat. Joost vertrok bij de Sua en maakte mij attent op de ontstane vacature. Zo begon ik in het voorjaar van 1987 als redacteur bij het kleine zusje van de grote linkse uitgeverijen Van Gennep en SUN. De Sua was ontstaan uit de studentenvakbond Asva en had nog altijd veel banden met de` Universiteit van Amsterdam. Inhoudelijk was de uitgeverij meer en meer van klassiek links in vaarwater van het populaire poststructuralistische discours gekomen – een stroming die mij persoonlijk nooit aangesproken heeft.

Er was een kundige redactieraad, die formeel besloot over het al dan niet uitgeven van manuscripten. De dagelijkse werkzaamheden werden gerund door twee redacteuren (naast mij eerst Jansen Schöttelndreier en later Marieke Hilhorst), een financieel medewerker (stille kracht Nico van Lieshout) en een verkoop/pr-medewerkster (achtereenvolgens Karen Peeters, Ruth Buwalda, Caroline Damwijk – inmiddels directeur van Libris – en Rita van Hoek). We werden in eerste instantie aangenomen met een niet-geheel legale constructie, later kregen we een echt minimumloon – het waren de jaren tachtig, waarin afgestudeerde werkloze academici met alles blij waren. In totaal was ik bij de uitgave van zo’n honderd boeken betrokken (uitsluitend non-fictie: proefschriften, sociaal-wetenschappelijke studies, kunsthistorische theorie, herinneringen en reisgidsen).

Een van de meest bijzondere mensen die ik tegenkwam was Anil Ramdas, die zijn afstudeerscriptie De strijd van de dansers bij ons aanbod. Ik herkende onmiddellijk de sprankelende intellectuele kracht van Anil en zijn boek, een hoogst originele analyse van maatschappelijke verhoudingen op Curacao. We gaven het boek uit en Anil kwam ook in onze redactieraad. Hij zorgde er mede voor dat we werk van Stuart Hall - zijn analyses van de hegemonie van het Thatcherisme; met hem gingen we uit eten als voorbereiding op een optreden bij De Balie -, Aristide Zollberg (migratie) en Pierre Bourdieu (nog niet in het Nederlands vertaald) konden uitgeven.

. Dat Anil uiteindelijk het leven niet meer aankon is nog steeds moeilijk te bevatten, een blijvend verlies voor het onafhankelijke en creatieve denken in Nederland.

Bijzonder was ook de uitgave van Herinneringen van een joods meisje van Eva Schloss, die  Anne Frank had gekend en de tweede vrouw van Otto Frank. Die succesvolle uitgave was mogelijk gemaakt door redactieraadslid en medewerkster bij de Anne Frank Stichting Dienke Hondius.

Trots ben ik op de Odyssee-reisgidsenserie. Rooie Ratter Bartho Hendriksen en Leo Plavoet namen het initiatief, in eerste instantie vertaalden en bewerkten we Rough Guides, later maakten we volledig eigen reisgidsen boordevol achtergronden en praktische informatie. Dat was een redactioneel en productietechnisch monsterklus, denk alleen aan alle speciale tekens in het Tsjechisch met de eerste generatie desk top publishing…. Leo en Bartho zijn er tot op de dag van vandaag in geslaagd de serie overeind te houden, een prestatie van formaat. Een heel bijzonder exemplaar in de reeks was dat over Zuid-Afrika, de eerste reisgids over Zuid-Afrika in de overgangsfase na de apartheid, geschreven door de journalisten Evelien Groenink en Bart Luirink, beiden actief in de Anti-Apartheidsbeweging Nederland.

Mooi was ook de door mij geïnitieerde reeks waarin bekende journalisten schreven over steden waar ze een passie voor hadden, zoals Rudie Kagie over New York, Henk van Gelder over Londen en Ineke van den Bergen over Berlijn. 

Andere titels die eruit springen: het baanbrekende proefschrift over seksueel geweld tegen vrouwen en traumatisering van Nel Draijer; dat van Jet Bussemaker over economische zelfstandigheid van vrouwen; een bundel over de affaire rond Rushdies Duivelsverzen, met een open brief van Ahmed Aboutaleb (volgens het colofon “journalist bij Veronica, directeur van Migranten Televisie MTV in Den Haag en programmamaker bij MTV in Amsterdam” met een oproep om islamitisch fundamentalisme niet de schuld van alles te geven); reportages over de val van het communisme in Oost-Europa door mijn Utrechtse kennis Will Tinnemans.

Met Sua op Amsterdamse uitmarkt. Ik sta links, naast me Jeroen Boomgaard (Kunstreeks), rechts collega Nico van Lieshout.

De uitgeverij had moeite om overeind te blijven. De boeken verschenen in kleine oplagen (gemiddeld 1500 exemplaren) en vaak lukt het niet om quitte te spelen. De enkele titels die goed liepen brachten onvoldoende extra geld in het laatje om echt stappen vooruit te zetten. Dat was voor de werksfeer niet altijd prettig en leverde soms vervelende situaties op. Zo hadden we de vertaalrechten gekocht van de kritische Columbus-biografie van de Amerikaans-Nederlandse auteur Hans Koning. Door tegenvallende bestellingen van de boekhandel stopten we de vertaling halverwege, tot ongemak van mij en begrijpelijk onbegrip van de auteur.

Toen ik in 1993 van Utrecht naar Delft verhuisde was de pijp bij mij leeg en besloot ik te stoppen bij de uitgeverij. Vlak daarna nam de succesvolle uitgeverij De Geus de Sua over, de naam bleef nog korte tijd over als imprint maar verdween snel voorgoed uit het boekenvak. 

Zo verdwenen De Rooie Rat en de Sua, symbolisch voor de neergang van de linkse hegemonie in Nederland.