Een Führer en een charlatan in het hoofdwartier van een imperium. Een halve eeuw politieke herinneringen, aflvering 4

 Zondag 13 september 1998, in een busje gaat een delegatie van de Delftse gemeenteraad naar het Duitse Gütersloh. Het is de hoofdstad van het grote Bertelsmann-mediaimperium. Onder het concern valt sinds 1977 ook een stichting, die de belangen van de familie behartigt, de meeste aandelen heeft en zich verder inhoudelijk bezig houdt met openbaar bestuur en politiek. De gemeente Delft is onderdeel van Cities of the Future, een netwerk van steden die bekend staan om hun innovatie en bestuurlijke vernieuwing. Naast Delft waren daarvan onder meer lid Tilburg, Christchurch uit Nieuw-Zeeland, het Amerikaanse Phoenix, Quebec, Braintree uit Engeland, het Deense Farum, Reijkjavik en enkele Duitse steden, waaronder Essen. Onze delegatie bestond naast mij uit Christiaan Baljé (VVD), Anita Vlekke (PvdA), Bhipin Taneja (D66) en ambtenaar en chauffeur Kees Kruijff. In Gütersloh vond in het hoofdkantoor van Bertelsmann een conferentie van het netwerk plaats.

Nadat we op de avond van aankomst na een diner in de stad bij terugkomst in het hotel Anita Vlekke hadden moeten beschermen tegen een opdringerige dronken Duitse afgevaardigde, zaten we de volgende ochtend in de congreszaal. Voordat het programma echt begon kregen we van de dagvoorzitter een dringend verzoek: “Zo meteen komt Reinhard Mohn (de oude, net teruggetreden baas, WB) u welkom heten. We willen u vragen uit respect voor de verdiensten van Herr Mohn allemaal op te staan wanneer hij binnenkomt.” Wij keken elkaar stomverbaasd aan en deden als beschaafde gasten vervolgens uiteraard maar gedwee wat ons werd gevraagd. Achteraf konden we er niet over uit hoe levend de Duitse autoritaire traditie nog altijd was. De voorspelbare flauwe grappen waren dan ook niet van de lucht.

Van de conferentie herinner ik me inhoudelijk een interessante bijdrage uit Christchurch over output en outcome om de maatschappelijke resultaten van beleid in kaart te kunnen brengen. Controversiëler was een onvergetelijk verhaal van de burgemeester van Farum, Peter Brixtofte van de rechtse Venstre-partij. Hij was sinds 1986 als King Peter de baas in het stadje van nog geen 20.000 inwoners en hield een voor het gezelschap van lokale vernieuwers politiek totaal incorrect verhaal over participatie. Titel The road from satisfsaction to dissatisfaction through participation. Casus: de bouw van een sportcomplex in de stad. Door een uitgebreid inspraakproces waren de tegenstanders wakker geschud, de voorstanders waren het niet eens over de locatie, kortom iedereen was uiteindelijk ontevreden.  Brixtofte vond dat je beter zonder moeilijk gedoe van interactieve processen gewoon zelf een besluit moest nemen als politiek verantwoordelijke. 

In de wandelgangen viel ons op dat de delegatie uit Farum, waaronder ook sociaal-democraten, voortdurend als een soort groupies om Brixtofte heen bleven zwemmen. In 2002 bleek wel waarom: hij had Farum bestuurd op basis van een onversneden cliëntelisme. Ouderen van 67 jaar en ouder mochten elk jaar gratis op vakantie naar Turkije of de Canarische eilanden. Brixtofte ging daar zelf regelmatig langs voor ” kwaliteitscontroles”.  Jongeren kregen een gratis computer, kinderopvang was gratis. Nu bleek dat een en ander was gefinancierd met gemeentelijke aandelen en uitgestelde leningen. Hij verkocht stadhuis, waterzuiveringsinstallatie, kinderopvangcentra en scholen en leaste ze vervolgens terug. De plaatselijke voetbalclub werd op een duistere manier gesponsord. Op kosten van de gemeente dronk Brixtofte (“ik ben een liefhebber van wijn en vrouwen”, dat hadden we inderdaad wel gezien) flessen rode wijn van 1200 dollar per dag.

CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=314448

Brixtoftes positie was onhoudbaar en in 2002 werd hij als burgemeester vervangen. Uiteindelijk zat hij ook nog bijna drie jaar gevangen. In 2002 werd het paradepaardje Farum stilzwijgend ook uit het netwerk Cities for the Future gezet. Het netwerk zelf werd in 2006 definitief opgeheven. Op https://www.bertelsmann-stiftung.de/, vol met succesverhalen, is nu niets meer over het netwerk en het gevallen uithangbord te vinden.