Ouderwetse sociaal-democraten. Een halve eeuw politieke herinneringen, aflevering 2

Elke keer als ik me zit op te winden over het toeslagenschandaal en de manier waarop mensen aan de onderkant van de samenleving als criminelen worden bejegend, moet ik denken aan twee ouderwetse sociaal-democraten: Jaap Bandringa en Ger Ebbeling.

Ik leerde hen kennen toen ik van 1994 tot 1998 lid was van de bezwaarschriftencommisie op het gebied van sociale zaken van de gemeente Delft. Daaraan nam ik deel als gemeenteraadslid, een mogelijkheid die overigens sinds de dualisering van het gemeentebestuur helaas niet meer bestaat. Helaas, omdat het voor een volksvertegenwoordiger een uitstekende manier was om te zien hoe de uitvoering van het beleid in de praktijk werkt. De commissie behandelde op basis van een grondige en onafhankelijke ambtelijke voorbereiding bezwaarschriften van burgers die op hun bijstandsuitkering waren gekort of hem voor een bepaalde periode of permanent kwijt waren. Dat laatste gebeurde bijvoorbeeld wanneer iemand stiekem samen woonde om een eigen uitkering te houden, dat werd dan door de sociale dienst aangetoond na soms wel honderden observaties door de sociale recherche.

Tijdens de hoorzittingen konden de betreffende burgers hun bezwaren toelichten, terwijl de ambtenaren van de sociale dienst verweer konden voeren. Bandringa en Ebbeling waren afwisselend voorzitter van de commissie tijdens die zittingen en bereidden de zaken nauwgezet voor. Van Bandringa, jurist bij de Centrale Raad van Beroep, herinner ik me dat hij een sessie met een Vietnamese cliënt met een spraakgebrek tot een goed einde wist te brengen. Die probeerde in onverstaanbaar Engels uit te leggen waarom hij een baan in de Westlandse kassen had geweigerd, hetgeen hem op een sanctie van drie maanden was komen te staan. Terwijl ik en de andere leden van de commissie hun lach met veel moeite moesten inhouden, wist Bandringa het gesprek op basis van educated guesses gaande te houden en af te ronden. Van Ebbeling, oud-ambtenaar en teleurgesteld in de PvdA door de bezuinigingen op de WAO en het afschudden van de ideologische veren door Wim Kok, weet ik nog dat hij een punkster tot de orde riep. Die had verveeld onderuitgezakt gezegd naar het buitenland te willen om van de sociale dienst af te zijn, want dat leek de SS wel. Waarop Ebbeling haar streng toesprak: “Mevrouw, mag ik u erop wijzen dat elke vergelijking van de sociale dienst met de Duitse bezetters van ons land volstrekt, maar dan ook volstrekt ongepast is”.

Wat ik van Bandringa en Ebbeling leerde was dat je nooit alleen naar de letter van de wet moest kijken, maar altijd zorgvuldig de individuele omstandigheden in ogenschouw moet nemen. Vooral Bandringa kende daarbij vanwege zijn werk de jurisprudentie van a tot z, hij was op de hoogte van alle uitspraken.

Door de specifieke omstandigheden kan een sanctie soms onterecht en soms te hard zijn, denk bijvoorbeeld aan iemand die door een scheiding moet verhuizen en daardoor een formulier heeft gemist en niet heeft ingevuld. In zo’n geval adviseerde onze commissie aan het College van B & W om de burger in het gelijk te stellen en de sanctie in te trekken. Het College deed dat vervolgens meestal wel, soms ook niet.

Wanneer ik politici, ambtenaren en juristen hoor zeggen dat de wetgeving hen geen andere keus liet dan het opleggen van keiharde maatregelen bij de Toeslagenwet en de Participatiewet kan ik daarom witheet worden. Toetsing op basis van individuele omstandigheden en proportionaliteit is gewoon een onvervreemdbaar uitgangspunt van onze rechtsstaat. Bandringa en Ebbeling, beiden sociaal-democraat, wisten dat en pasten dat toe in de praktijk. Ze leven allebei niet meer, maar ik weet zeker dat ze zich in hun graf omdraaien wanneer ze zouden horen hoe diep Nederland gezakt is en hoe slachtoffers van de aangetaste verzorgingsstaat tot daders zijn gemaakt.